Zaburzenia lękowe u dzieci i młodzieży

Zaburzenia lękowe

Każdy wiek ma swoje lęki

Lęk jest naturalną reakcją organizmu na bodziec czy zdarzenia zagrażające poczuciu bezpieczeństwa czy dobrostanowi jednostki. Reakcja lękowa ma swój wymiar:

  • poznawczy- jednosta spostrzega i interpretuje sytuację lub bodziec jako zagrażający,
  • przeżyciowy- odczucie napięcia, obawy, bezsilności
  • fizjologiczny- układ autonomiczny reaguje wzrostem pobudzenia, którego funkcją jest przygotowanie organizmu do walki lub ucieczki
  • behawioralny- jednostka odpowiada unikaniem lub agresywnie, a w sytuacji bardzo silnego lęku dochodzi do stanu znieruchomienia
  • relacyjny- reakcja na lęk zależy od kontekstu, czyli relacji z innymi ludźmi, którzy w danej sytuacji jej towarzyszą.

Jak podkreśla wielu badaczy, wraz z wiekiem zmieniają się źródła lęku, a rozwijające się kompetencje poznawcze i społeczne umożliwiają starszym dzieciom i młodzieży coraz sprawniejsze radzenie sobie z lękiem. Dokonując rozróżnienia między lękiem rozwojowym, a zaburzeniem lękowym aby rozpoznać zaburzenie należy rozpoznać następujące objawy:

  • lęk powoduje silne napięcie i prowadzi do uniaknia określonych czynności czy sytuacji,
  • ma rozległy charakter (pojawia się w dwu lub więcej codziennych czynnościach lub relacjach)
  • jest niekontrolowany, przynajmniej przez jakiś czas
  • zakłóca funkcjonowanie dziecka lub rodziny oraz oczekiwany rozwój dziecka
  • jest trwały (utrzymuje się powyżej dwóch tygodni).

Jeśli powyższe charakterystki lęku nie występują, można stwierdzić, że przejściowe, nienasilone i niedezorganizujące życia dziecka objawy lękowe są jedynie naturalnymi, prawidłowymi rozwojowo lękami. Sekwencja rozwojowa w zakresie źródeł lęku przedstawia się następująco:

  • dzieci do 6 miesiąca życia przejawiają lęk w zakresie silnych bodźców sensorycznych, gdy słyszą nagły, głośny dźwięk czy tracą bezpieczne podparcie ciała
  • między 6 a 12 miesiącem życia pojawia się lęk przed obcymi i rozłąką (tzw lęk separacyjny), który jest wyraźnym przejawem nawiązania kontaktu z opiekunami. Maksymalne nasilenie dystresu separacyjnego występuje między 15 a 18 miesiącem życia, a potem spada.
  • W wieku poniemowlęcym i przedszkolnym charakterystycznymi, ale stopniowo zanikającymi są lęki przed zwierzętami, insektami, zranieniem, ciemnością i tworami z wyobraźni
  • pod koniec wieku przedszkolnego naturalne są lęki przed klęską żywiołową czy kradzieżą lub porwaniem
  • w okresie szkolnym- przed niską oceną umiejętności szkolnych lub sprawności fizycznej
  • w okresie dorastania dominują lęki społeczne, zwłaszcza przed odrzuceniem przez grupę lub przed ośmieszniem w sytuacji ekspozycji społecznej.

Lękowe zaburzenia separacyjne (lęk przed separacją w dzieciństwie)

To nieadekwatny do określonego wieku nadmierny lęk przed rozdzieleniem z osobą (lub osobami), do których dziecko jest bardzo silnie przywiązane. Zaburzenie to diagnozuje się u dzieci od 2 do 18 lat, gdy jego wyraziste objawy trwają co najmneij cztery tygodnie. Aby możliwa była diagnoza, należy stwierdzić występowanie conajmniej trzech z następujących objawów:

  • dziecko przejawia nadmierny niepokój i silne napięcie w sytuacji rozdzielenia z obiektem przywiązania oraz gdy spodziewa się takiego rozstania
  • uporczywie i nadmieranie martwi się, że nieszczęśliwe wydarzenie doprowadzi do rozłąki z opiekunem lub że coś złego stanie się mu w czasie jego nieobecności (mogą pojawiać się uporczywe myśli o śmierci opiekuna).
  • Często nie chce pozostawać bez opiekuna w domu, czasem nie chce być wręcz w innym pokoju niż opiekun oraz odmawia chodzenia do przedszkola lub szkoły
  • zdarza się, że nie chce zasypiać samo, sprawdza w nocy czy opiekun jest w pobliżu, ma powtarzające się koszmary senne na temat rozłąki
  • mogą również wystąpić objawy somatyczne (biegunki, bóle głowy, wymioty) gdy dochodzi do rozstania lub gdy dziecko spodziewa się, że takie rozstanie nastąpi.

Dane epidemiologiczne pokazują, że lękowe zaburzenie separacyjne to najczęściej występujące zaburzenie u dzieci i dorastających. Powrzechność jego występowania, zgodnie z badaniami populacyjnymi, wynosi 3,9-4,7%. Jest to zaburzenie częściej występujace u dziewczynek, największe nasilenie występowania obserwuje się w wieku ok 7 lat.

Zaburzenie stresu pourazowego (PTSD)

Dezorganizujacy zachowanie lęk jest objawem zaburzenia stresu pourazowego. Doświadczenie zagrożenia życia i towarzyszące mu odczucia bezsilności, przerażenia (W sytuacji katastrofy, wypadku, bycia ofiarą lub świadkiem przemocy w rodzinie, wykorzystania seksualnego) prowadzi do objawów PTSD pojawiających się bezpośrednio lub długo po urazie (w czasie sześciu miesięcy). Wystąpienie czynnika traumatogennego prowadzi u dzieci w różnym wieku oraz o różnej odporności psychicznej do odmiennych objawów, które zasadniczo można podzielić na trzy grupy:

  • uporczywe, nawracajace doświadczenie traumy w postaci intruzyjnych wspomnień (tzw fleszowych), snów, mysśi czy wyobrażeń, które ujawniają się np w powtarzanej natrętnie zabawie (odgrywanie traumatycznego wydarzenia czy nawracające opowieści o nim)
  • pojawiają się objawy zmniejszonej reaktywności i wycofania. Dziecko nie angazuje się w ulubione aktywności, jest smutne, izoluje się, unika kontaktów z kolegami. Ujawnia się u niego lęk przed ponownym doznaniem traumy, unika sytuacji, które mogą mu przypominać lub symbolizować bolesne doświadczenie, a nastrój jest ogólnie obniżony.
  • wyraziste sa objawy nadmiernego pobudzenia związane z sytuacją traumatyczną, a więc trudności z zasypianiem i zaburzenia snu, nasilona czujność, nagłe reakcje przestrachu, zwłaszcza w sytuacji kontaktu z bodźcem przypominajacym traumatyczne zdarzenie, wybuchy złości.

Przeprowadzone w Polsce badania z udziałem ofiar powodzi, która nawiedziła nasz kraj w 1997 roku, dowodzą, że występowanie PTSD u dzieci było silnie uwarunkowane reakcją rodziców (zwłaszcza ojców) na doznaną traumę.

Zespół lęku uogólnionego

Podstawowym objawem w zespole lęku uogólnionego , jest nierealistyczny i nadmierny lęk, niezwiązany z żadną konkretną sytuacją czy zdarzeniem. Martwienie się lub inaczej- stałe zamartwianie się, niepokój i napięcie związane z oczekiwaniem niepowodzeń, nieprzyjemnych wydarzeń prowadzi do ciągłego poczucia zagrożenia (w sytuacjach szkolnych, w kontaktach z rówieśnikami, w innych kontekstach). Przewlekłe, utrzymujace się odczucie lęku, które odnosi się do otaczającego świata prowadzi do tzw lękowego pojmowania rzeczywistości, czyli stałej gotowości do reagowania na bodźce tak jak na czynniki zagrażające. Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 rozległy lęk i martwienie się muszą występowac przez co najmniej połowę dni w ostatnich sześciu miesiącach, aby zdiagnozować zespoł lęku uogólnionego. Dziecko musi nieradzic sobie z opanowaniem lęku, mieć odczucie „bycia na krawędzi”, poczucie zmęczenia, trudności z koncentracją, drażliwość, zaburzenia snu (kłopoty z zasypianiam, budzenie się, sen niedający poczucia wypoczynku). Nie ma napadów paniki, ale co najmniej dwie sytuacje lub konteksty wywołuja stałe poczucie niepokoju. Mogą się pojawić objawy somatyczne (silne napięcia mięśniowe, bóle, tachykardia, uczucie suchosci w ustach).

Rozpowrzechneinie zespołu lęku uogólnionego wynosi 2,9-4,6%, a do okresu dorasatania zaburzenie to występuje równie często u obu płci (w adolescencji stosunek dziewcząt do chłopców wynosi 6:1)

Fobie specyficzne

Dziecko cierpiace z powodu fobii specyficznej doświadcza bardzo silnego, nieracjonalnego, nadmiernego i uporczywego lęku, który wywołany jest przez określony przedmiot, zdarzenie czy sytuację. Kontakt z bodźcem wywołujący ten lęk powoduje zawsze natychmiastową reakcję, która może przybrać formę ataku paniki, płaczu, ataku złości, doznania „zamrożenia lub zastygnięcia” bądź kurczowego przywierania do opiekuna. Dzieci unikają sytuacji czy przedmiotów, które wywołuja u nich fobię, i często- w przeciwieństwie do dorosłych- nie uświadamiają sobie nieracjonalności swoich lęków. Stale unikanie pewnych sytuacji utrudnia dziecku normalne funkcjonowanie, a objawy fobii pojawiają się przed 18 r.ż. I trwaja co najmniej sześć miesięcy (w przypadku małych dzieci cztery tygodnie). Fobie specyficzne wiążą się również z lękiem antycypacyjnym, czyli każda sytuacja, w której może pojawić się obiekt lęku, powoduje wyraźne objawy dystresu. Do najczęściej występujących fobii specyficznych zalicza się fobie:

  • zwierzęce
  • dotyczące zjawisk przyrodniczych (burza, wysokość, ciemność)
  • związane z krwią, zastrzykami i zranieniem ciała
  • sytuacyjne (lot samolotem, małe pomieszczenia).

Rozpowrzechnienie fobii specyficznych waha się w granicach 2,4-9,2% dzieci obojga płci. W okresie adolescencji zaburzenie to występuje częściej u dziewczynek.

Zespół paniki

Atak paniki to nagły epizod silnego lęku, obawy lub dyskomfortu, któremu towarzyszą przynajmniej cztery fizyczne lub poznawcze objawy, przybierające na sile w ciągu pierwszych 10 minut:

  • palpitacje/kołatanie serca
  • pocenie się
  • drżenie ciała
  • spłycony oddech lub uczucie braku powietrza
  • uczucie dławienia się
  • wrażenie dyskomfortu lub ucisku w klatce piersiowej
  • mdłości lub bóle brzucha
  • zawroty głowy
  • uczucie braku świadomości siebie lub świata
  • drętwienie lub mrowienie w kończynach
  • dreszcze lub uderzenia gorąca
  • lek przed utratą panowania nad swoim ciałem
  • lęk przed obłedem
  • lęk przed śmiercią

Badania nad powrzechnością występowania ataków paniki pokazują, że około 40% nastolatków przynajmniej raz w swoim życiu doznało napadu paniki, przy czym częściej były to dziewczęta niż chłopcy.

Fobia spoełczna

Tego rodzaju lęk wyraża się w unikaniu sytuacjji społecznych (przebwanie w grupie, a nie w tłumie), zwłaszcza w sytuacji ekspozycji społecznej. Cierpiace z powodu fobii społecznej dziecko odczuwa lęk przed oceną ze strony innych, obawia się, że zachowa się niewłaściwie, zostanie poniżone lub wyśmiane. Powoduje to trwała niezdolność do nawiązywania kontaktów towarzyskich oraz unikanie publicznych wystapień czy spotkań. Doznawanie silnego zawstydzenia i obawa, że inni zauważą lęk, powodują społeczną izolację, a dziecko może zacząć unikać nawet jedzenia w miejscach publicznych. Przedstwione objawy fobii społecznej muszą występować przynajmniej przez sześć miesięcy, aby rozpoznać zaburzenie (u młodszych dzieci przez cztery miesiące).

Najważneijsze czynniki, które wiążą się z powstawaniem i trawniem zaburzeń lękowych:

  • osobowy- genetyczna podatność, zahamowany temperament, niska samoocena, poczucie zewnętrznej kontroli
  • środowiskowy- lękowy typ przywiązania oraz zaburzenia lękowe u rodziców czy lękowy styl funkcjonowania rodziny, wzmacnianie i modelowanie nadmiernej wrażliwości na bodźce zagrażające oraz postawy czujności i unikania, niezaangażowany lub unikający tryb wychowania, triangulacja, brak ojca, konflikty małżeńskie.
  • bezpośrednio poprzedzający wystąpienie zaburzeń lękowych- nagłe, stresujące wydarzenie, choroba lub wypadek, doświadczenie przemocy, rozwód rodziców lub separacja w relacji rodzic- dziecko, narodziny rodzeństwa, strata przyjaciela
  • podtrzymujące trwanie zaburzenia- tendencja do nadmiernego pobudzenia, unikanie bodźców lękowych, postawa wycofania, lękowe schematy poznawcze czy nadmierna czujność i interpretowanie bodźców płynących z ciała jako zapowiadających poważną chorobę.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *