Dwie nazwy dwie klasyfikacje
Zaburzenie, o którym mowa, opisują dwie klasyfikacje diagnostyczne:
– DSM-V, czli klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego nazywa to ADHD- zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
– Ogólnoświatowa Klasyfikacja ICD-10 (Miedzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), obowiązujaca między innymi w Europie, nazywa to zespołem hiperkinetycznym.
Kryteria diagnostyczne
Klasyfikacja ICD-10 dzieli objawy na trzy grupy:
– zaburzenia koncentracji uwagi,
– nadruchliwość,
– impulsywność.
Do rozpoznania zespołu hiperkinetycznego konieczne jest 10 z 18 objawów z wyżej wymienionych trzech grup:
1. Zaburzenia koncentracji uwagi
Co najmniej 6 z następujących objawów braku uwagi utrzymujacych się przez minimum 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnych z poziomem rozwoju dziecka:
– częste niezwracanie bliższej uwagi na szegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej lub w innych czynnościach,
– częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą,
– często wydaje się nie słyszeć, co zostało do niej/niego powiedzanie,
– częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego ani nierozumienia poleceń),
– często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności,
– częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego,
– częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia,
– często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrze bodźce,
– częste zapominanie w toku codziennej aktywności.
2. Nadmierna aktywność
Co najmniej 3 z nastepujących objawów nadmiernej aktywności utrzymujaych się przez minmum 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub w stopniu niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:
– często niespokojnie porusza rękoma lub stopami albo wierci się na krześle,
– opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej,
– często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym może występowac jednynie poczucie niepokoju),
– często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku,
– przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, prakycznie niemodyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania.
3. Impulsywność
Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymujący się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodny z poziomem rozwoju dziecka:
– często udziela odpowiedzi, zanim pytanie zostanie dokończone,
– często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swojej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych,
– często przerywa lub przeszkadza innym (np wtrąca się do rozmów lub gier innych osób),
– często wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych.
Początek zaburzenia nie później niż w wieku 7 lat.
Całościowość. Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji, np połączenie braku uwagi i nadkatywność występujące i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klnika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające).
Objawy z grup 1-3 powodują istotne kliniczne cierpienia lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego lub szkolnego.
Zaburzenie nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych, epizodu maniaklanego, epizodu depresyjnego ani zaburzeń lękowych.
W procesie rozpoznawania zaburzenia pomocne mogą być ustrukturalizowane wywiady diagnostyczne, które przeprowadza się z rodzicami dziecka. W celu potwierdzenia wyników z kwestionariuszy psychopedagogicznych i wywiadów klinicznych należy wykonać pełne badania pediatryczne i neurologiczne. Rozpoznanie zespołu hiperkinetycznego może postawić psycholog (po konsultacji z lekarzem), lekarz (po konsulatcji z psychologiem) neurolog bądź psychiatra. Diagnozy medyczna i psychopedagogiczna są komplemantarne, a ich rezulaty stanowią podsawę projektowania pomocy psychologicznej dziecku.
Zaburzenia współwystępujące i powikłania:
– niedojrzałość emocjonalna i społeczna- przyczyną deficytu kompetencji społecznych są słabe umiejętności rozpoznawania emocji u innych osób. Także nieadekwatna samoocena powoduje u dzieci z ADHD trudności w kontaktach z rówieśnikami,
– specyficzne trudności szkolne- występują u 20-30% dzieci z zespołem hiperkinetycznym. W wielku przedszkolnym ograniczają one rozmumienie niektórych dźwięków i słów, natomiast w okresie szkolnym pojawiają się trudności z czytaniem, poprawnym pisaniem oraz działaniami matematycznymi,
– zachowania opozycyjno-buntownicze- przejawiają się przeciwstawianiem się dorosłym i ustanowionym przez nich normom oraz celowym dręczeniem innych ludzi. Występuje u ok połowy dzieci z ADHD,
– zburzenia zachowania- wystepuja u ok 20-40 % dzieci z zespołem hiperkinetycznym i są uznawane za ich najostrzejsze powikłanie. Moga się manifestować przez agresję wobec ludzi i zwierząt, niszczenie czyjejś własności, oszustwa, kradzież i łamanie ważnych regół,
– otyłość- dzieci nadpobudliwe niejednokrotnie objadają się tak, jaby organizm nie sygnalizował im, że są najedzone. Ciągłe chrupanie czegoś i podjadanie jest częstym zjawiskiej wśród dzieci z zespołem hiperkinetycznym. Skutkiem tego jest otyłość, która jeszcze bardziej utrudnia im nawiązywanie właściwych kontaktów z rówieśnikami. Jedzenie staje się wtedy dla nich rodzajem ucieczki iostatnią przyjemnością,do której mają dostęp, co tworzy błędne koło.
– uzależnienia- ucieczka w alkohol i inne substancje psychoaktywne jest wynikiem odrzucenie społecznego i próby łatwej ucieczki od problemów. Uzależnienia najczęściej występuja w grupie dzieci nadpobudliwych z zaburzeniami zachowania,
– zaburzenia lękowe i nastroju, drażliwość, depresje i tiki.
Epidemiologia
Mimo, że ADHD jest jednym z najbardziej zbadanych zaburzeń wieku rozwojowego, istnieją znaczne rozbieżności między szacunkami występowania tego zaburzenia w populacji.
Etiologia
Główną rolę w etiopatogenezie zespołu hiperkinetycznego odgrywają czynniki genetyczne. U osób z ADHD występuja mniejsza objętość móżdżgu, płatów skroniowych oraz całego mózgowia. Także objetość istoty białej w mózgu osób nadpobudliwych jaest mniejsza niż u osób zdrowych. Bezpośrednie objawy ADHD są spowodowane niewłasiwym funkcjonowaniem układu dopaminergicznego w korze przedczołowej.
Najnowsze badania pokazują statystyki pokrewieństwa osób z nadpobudliwością psychoruchową, potwierdzając tym genetyczne podłoże zespołu hiperkinetycznego.
Statystyki pokrewieństwa osób z ADHD:
– 71% krewnych dzieci, u których rozpoznano klinicznie nasilony zespoł nadpobudliwości psychoruchowej, miało lub ma podobne objawy,
– u 32-50% krewnych dzieci z ADHD rozpoznano w dzieciństwie to samo zaburzenie,
– około 40% dzieci nadpobudliwych ma rodziców z rozpoznanym zespołem hiperkinetycznym w dorosłym życiu
– u rodzeństwa 35% dzieci z zespołem hiperkinetycznym występuje to samo zaburzenie.
Podsumowując, trzeba podkreslić, że to materiał genetyczny jest odpowiedzialny za odmienne funkcjonowanie OUN w okresie dojrzewania i co za tym idzie- zaburzenia procesów psychicznych. Warto jednak zwrócic uwage, że nieprawidłowe oddziaływania środowiska moga spotęgować już występujące trudności.
Przebieg i rokowanie
ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, zmieniejsza/zmienia się wraz z wiekiem dziecka. U starszych dzieci zespoł hiperkinetyczny wpływa negatywnie przede wszystkim na ich osiąnięcia szkolne, które są poniżej ich możliwości. Dzieci z ADHD pięć razy częściej wymagająmwprowadzenia specjalych programów edukacyjnych niż ich rówieśnicy. Takie problemy jak zachowania antyspołeczne, konflikty z prawem i uzależnienia, są powrzechnymi skutakimi zespołu hiperkonetycznego. Dzieci z ADHD są często karane za objawy, rzadko się je chwali. Niekiedy w konsekwencji ostracyzmu ze strony innych ludzi osoby nadpobudliwe stają się bierne i zrezygnowane. Pomimo neurorozwojowego charakteru zaburzenia okazuje się, że od 30 do 70% osób cierpi z powodu ADHD również w wieku dorosłym.
Leczenie
Leczenie zespołu hiperkinetycznego powinno się opierać na wieloczynnikowej terapii. Prowadzone w ramach terapii oddziaływania powinny zależeć od indywidualnych potrzeb dziecka i jego rodziny.
– terapia poznawczo-behawioralna- należy do najczęściej przytaczanych w literaturze form oddziaływania na osoby z zespołem hiperkinetycznym. Istotą poznawczego składnika tej metody jest uczenie dzieci skuteczniejszego rozwiązywania problemów i umiejętności samokontroli. Oddziaływania behawioralne obejmują takie metody pracy jak: systemy punktowe połączone z nagrodami, dzienne i tygodniowe raporty dotyczące zachowania, treningi umiejętności społecznych i rozwiązywania problemów. Oddziaływania behawioralne są tzw terapią tu i teraz, dzieki czemu instnieje możliwoś reagowania na konkretną sytuację, a co za tym idzie- dopasowania się do zachowania dziecka. Niewątpliwe bardzo ważne jest również dostowanie się szkoły do potrzeb dzieci nadpobudliwych. Dostosowanie klasy szkolenej do potrzeb ucznia nadpoobudliwego wymaga od nauczyciela podjęcia okreslonych działań:
- zapewnienie odpowiedniego miejsca w klasie (możliwie najbliżej nauczyciela)
- informowanie dzieci o wszystkich zminaniach
- zapoznanie dzieci z regulaminem i klasowymi zadaniami
- wykorzystanie nadmiaru energii dzieci poprzez wyznaczanie zadań i obowiazków
- wyznaczenie w klasie spokojnego miejsca, w którym dzieci będa się mogły uspokoić i wyciszyć
- stosowanie systemu krótkich i jednoznacznych poleceń.
Rodzice dzieci nadpobudliwych także powinni zastosować oddziaływania behawioralne, które prowadzą do zmainy zachowania- dziecko chetniej wykonuje polecenia i uczestniczy w domowych zabawach i innych formach aktywności. Istotną rolę dogrywa również stała współpraca rodziców z nauczycielami, psychologiem i zespołem leczącym.
- farmakoterapia – najczęściej stosowanymi na świecie farmaceutykami są leki psychostymulujące i przeciwdepresyjne. Za najskuteczniejszą w leczeniu zespołu hiperkinetycznego uznaje się terapię mieszaną, czyli farmakoterapię i oddziaływania poznawczo-behawioralne.
- Inne metody leczenia- jedna z bardziej popularnych na świecie metod leczenia niefarmakologicznego ADHD są zabiegi EEG-Biofeedback (biologiczne sprzężenie zwrotne). Suplementacje kwasami nienasyconymi Omega-3 i Omega-6 to najnowsza metoda pomagająca złagodzić objawy ADHD.